سرطان دهانه رحم: پرتودرمانی
زمان تقریبی مطالعه
۱۰ دقیقه
فهرست مطالب در این مقاله
پرتودرمانی برای سرطان دهانه رحم
پرتودرمانی از اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. بسته به مرحله سرطان دهانه رحم، پرتودرمانی ممکن است به روش‌های زیر استفاده شود:
- به‌عنوان بخشی از درمان اصلی. برای برخی از مراحل سرطان دهانه رحم، درمان ترجیحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی با هم است (که به آن شیمی‌درمانی هم‌زمان می‌گویند) زیرا شیمی‌درمانی به عملکرد بهتر پرتودرمانی کمک می‌کند.
- برای درمان سرطان دهانه رحم که گسترش یافته یا پس از درمان عود کرده است. پرتودرمانی ممکن است برای کاهش علائم ناشی از سرطان‌های دهانه رحم که به سایر اندام‌ها و بافت‌ها گسترش یافته‌اند، استفاده شود.
انواع پرتودرمانی که اغلب برای درمان سرطان دهانه رحم استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
- تابش پرتو خارجی
- براکی‌تراپی
مهم است بدانید که سیگار کشیدن عوارض جانبی ناشی از پرتودرمانی را افزایش می‌دهد و می‌تواند درمان را کم‌اثرتر کند. اگر سیگار می‌کشید، باید آن را ترک کنید.
تابش پرتو خارجی
پرتودرمانی خارجی (EBRT) پرتوهای ایکس را از دستگاهی خارج از بدن به سمت سرطان هدف قرار می‌دهد. درمان بسیار شبیه گرفتن عکس‌برداری معمولی با اشعه ایکس است، اما دوز تابش قوی‌تر است.
هر جلسه پرتودرمانی فقط چند دقیقه طول می‌کشد، اما قرار دادن شما در جای خود برای درمان معمولاً بیشتر طول می‌کشد. خود این روش بدون درد است.
وقتی EBRT به عنوان درمان اصلی سرطان دهانه رحم استفاده می‌شود، معمولاً با شیمی‌درمانی (که شیمی‌درمانی – پرتودرمانی هم‌زمان نامیده می‌شود) ترکیب می‌شود. اغلب، از دوز پایینی از داروی شیمی‌درمانی به نام سیس‌پلاتین استفاده می‌شود. سایر داروهای شیمی‌درمانی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. درمان‌های پرتودرمانی ۵ روز در هفته و به مدت حدود ۵ هفته انجام می‌شوند. شیمی‌درمانی در زمان‌های برنامه‌ریزی شده در حین پرتودرمانی انجام می‌شود. برنامه زمانی بر اساس داروی مورد استفاده تعیین می‌شود. اگر سرطان به مناطق دوردست گسترش نیافته باشد، براکی‌تراپی که در ادامه مورد بحث قرار می‌گیرد، ممکن است پس از اتمام شیمی‌درمانی – پرتودرمانی هم‌زمان نیز انجام شود.
EBRT همچنین می‌تواند به عنوان درمان اصلی سرطان دهانه رحم در بیمارانی که نمی‌توانند شیمی‌درمانی را تحمل کنند، نمی‌توانند با خیال راحت جراحی انجام دهند یا تصمیم به جراحی ندارند، استفاده شود. همچنین می‌تواند به تنهایی برای درمان مناطقی که سرطان در آنها گسترش یافته است، استفاده شود.
عوارض جانبی احتمالی EBRT
عوارض جانبی کوتاه‌مدت پرتودرمانی خارجی برای سرطان دهانه رحم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی (کوفتگی)
- ناراحتی معده
- اسهال یا مدفوع شل (اگر پرتودرمانی به لگن یا شکم داده شود)
- تهوع و استفراغ
- تغییرات پوستی (قرمزی خفیف تا پوسته‌پوسته شدن در ناحیه‌ای که پرتودرمانی انجام می‌شود)
- سیستیت ناشی از پرتودرمانی: پرتودرمانی لگن می‌تواند مثانه را تحریک کند (سیستیت ناشی از پرتودرمانی) که باعث ناراحتی، تکرر ادرار و گاهی اوقات وجود خون در ادرار می‌شود.
- درد واژن: پرتودرمانی می‌تواند فرج و واژن را حساس‌تر و دردناک‌تر کند و گاهی اوقات باعث ترشح شود.
- تغییرات قاعدگی: پرتودرمانی لگن می‌تواند بر تخمدان‌ها تأثیر بگذارد و منجر به تغییرات قاعدگی و حتی یائسگی زودرس شود.
- تعداد کم گلبول‌های خون: کم‌خونی (سطح پایین گلبول‌های قرمز خون) می‌تواند باعث خستگی شما شود. نوتروپنی (سطح پایین گلبول‌های سفید خون) خطر عفونت‌های جدی را افزایش می‌دهد. ترومبوسیتوپنی (سطح پایین پلاکت‌ها) خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
وقتی شیمی‌درمانی همراه با پرتودرمانی انجام می‌شود، تعداد سلول‌های خونی معمولاً کمتر و خستگی و حالت تهوع بدتر می‌شود. این عوارض جانبی معمولاً در هفته‌های پس از قطع درمان بهبود می‌یابند.
سایر عوارض جانبی طولانی‌مدت نیز با EBRT محتمل است. این موارد در زیر شرح داده شده است.
براکی‌تراپی (پرتودرمانی داخلی)
براکی‌تراپی یا پرتودرمانی داخلی، منبع تابش را در داخل یا نزدیکی سرطان قرار می‌دهد. این نوع تابش فقط مسافت کوتاهی را طی می‌کند. نوع براکی‌تراپی که اغلب برای درمان سرطان دهانه رحم استفاده می‌شود، براکی‌تراپی داخل حفره‌ای نام دارد. منبع تابش در دستگاهی در واژن (و گاهی اوقات در دهانه رحم) قرار می‌گیرد. براکی‌تراپی عمدتاً علاوه بر EBRT به عنوان بخشی از درمان اصلی سرطان دهانه رحم استفاده می‌شود. به ندرت، ممکن است در موارد بسیار خاص سرطان‌های دهانه رحم در مراحل اولیه، به تنهایی مورد استفاده قرار گیرد.
دو نوع براکی‌تراپی وجود دارد:
- براکی‌تراپی با دوز پایین (LDR) طی چند روز انجام می‌شود. در طول این مدت، بیمار در یک اتاق خصوصی در بیمارستان بستری می‌شود و ابزارهایی برای نگه داشتن ماده رادیواکتیو در محل خود دارد. در حین انجام پرتودرمانی، کارکنان بیمارستان از شما مراقبت می‌کنند، اما اقدامات احتیاطی را نیز برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض تابش انجام می‌دهند.
- براکی‌تراپی با دوز بالا (HDR) به عنوان یک روش سرپایی طی چندین جلسه درمانی (اغلب حداقل با فاصله یک هفته) انجام می‌شود. برای هر جلسه درمانی با دوز بالا، ماده رادیواکتیو به مدت چند دقیقه وارد شده و سپس خارج می‌شود. مزیت درمان HDR این است که لازم نیست در بیمارستان بمانید یا برای مدت طولانی بی‌حرکت بمانید.
برای درمان سرطان دهانه رحم در زنانی که هیسترکتومی (برداشتن رحم) انجام داده‌اند، ماده رادیواکتیو در لوله‌ای در واژن قرار داده می‌شود.
برای درمان کسی که هنوز رحم دارد، می‌توان ماده رادیواکتیو را در یک لوله فلزی کوچک (به نام تاندم) قرار داد که به همراه نگهدارنده‌های فلزی گرد کوچک (بیضی‌شکل) که در نزدیکی دهانه رحم قرار می‌گیرند، وارد رحم می‌شود. این روش گاهی اوقات درمان پشت سر هم و بیضوی نامیده می‌شود.
تاندم و حلقه نام دارد. برای این کار، یک نگهدارنده گرد (مانند حلقه) نزدیک رحم قرار می‌گیرد. انتخاب نوع براکی‌تراپی به نوع براکی‌تراپی مورد نظر بستگی دارد.
عوارض جانبی کوتاه‌مدت احتمالی براکی‌تراپی
از آنجایی که در براکی‌تراپی، پرتودرمانی فقط مسافت کوتاهی را طی می‌کند، اثرات اصلی پرتودرمانی بر دهانه رحم و دیواره‌های واژن است. شایع‌ترین عارضه جانبی، سوزش واژن است. ممکن است قرمز و دردناک شود و ترشح داشته باشد. همچنین ممکن است فرج (واژن) تحریک شود.
براکی‌تراپی همچنین می‌تواند بسیاری از عوارض جانبی مشابه EBRT، مانند خستگی، اسهال، حالت تهوع، سوزش مثانه و کاهش تعداد سلول‌های خون را ایجاد کند. اغلب براکی‌تراپی درست پس از پرتودرمانی خارجی (قبل از اینکه عوارض جانبی از بین بروند) انجام می‌شود، بنابراین تشخیص اینکه کدام نوع درمان باعث ایجاد عارضه جانبی می‌شود، دشوار است.
عوارض جانبی طولانی‌مدت پرتودرمانی
عوارض جانبی مربوط به پرتودرمانی گاهی اوقات ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها پس از درمان بروز کند.
تنگی واژن: هم EBRT و هم براکی‌تراپی می‌توانند باعث ایجاد بافت اسکار در واژن شوند. بافت اسکار می‌تواند واژن را باریک‌تر (تنگی واژن نامیده می‌شود)، قابلیت کشش آن را کاهش دهد یا حتی کوتاه‌تر کند که می‌تواند رابطه جنسی واژن را دردناک کند.
تنگی واژن را می‌توان با کشش دیواره‌های واژن چندین بار در هفته، چه از طریق رابطه جنسی و چه با استفاده از گشادکننده واژن (لوله‌ای پلاستیکی یا لاستیکی که برای کشش واژن استفاده می‌شود)، کاهش داد یا از آن جلوگیری کرد.
خشکی واژن: خشکی واژن و رابطه جنسی دردناک می‌تواند از عوارض جانبی طولانی‌مدت پرتودرمانی (هم براکی‌تراپی و هم EBRT) باشد. استروژن‌های موضعی ممکن است به خشکی واژن و تغییرات در پوشش واژن کمک کنند، به‌خصوص اگر پرتودرمانی لگن به تخمدان‌ها آسیب رسانده و باعث یائسگی زودرس شده باشد. این هورمون‌ها معمولاً در واژن استفاده می‌شوند و به جای مصرف خوراکی، جذب ناحیه تناسلی می‌شوند. آنها به شکل ژل، کرم، حلقه و قرص موجود هستند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد تنگی و خشکی واژن، به مقاله «چگونه پرتودرمانی می‌تواند بر رابطه جنسی زنان تأثیر بگذارد» مراجعه کنید.
خونریزی رکتوم/تنگی رکتوم: پرتودرمانی به دیواره رکتوم می‌تواند باعث التهاب مزمن ناحیه شود که می‌تواند منجر به خونریزی و گاهی تنگی (تنگی) رکتوم شود که می‌تواند دردناک باشد. همچنین ممکن است یک دهانه غیرطبیعی (به نام فیستول) بین رکتوم و واژن ایجاد شود و باعث خروج مدفوع از واژن شود. این مشکلات معمولاً در طول ۳ سال اول پس از پرتودرمانی رخ می‌دهد. برای رفع این عوارض ممکن است به درمان‌های اضافی مانند جراحی نیاز باشد.
مشکلات ادراری: پرتودرمانی لگن می‌تواند باعث سیستیت مزمن ناشی از پرتودرمانی (همان‌طور که در بالا ذکر شد)، خون در ادرار یا ایجاد یک سوراخ غیرطبیعی بین مثانه و واژن (به نام فیستول) شود. این عوارض جانبی می‌توانند سال‌ها پس از پرتودرمانی مشاهده شوند.
استخوان‌های ضعیف: پرتودرمانی در ناحیه لگن می‌تواند استخوان‌ها را ضعیف کرده و منجر به شکستگی شود. شکستگی لگن شایع‌ترین نوع شکستگی است و ممکن است ۲ تا ۴ سال پس از پرتودرمانی رخ دهد. آزمایش تراکم استخوان برای نظارت بر خطر شکستگی توصیه می‌شود.
تورم پا (ها): اگر غدد لنفاوی لگن با پرتودرمانی درمان شوند، می‌تواند منجر به مشکلات تخلیه مایعات در پا شود. این می‌تواند باعث تورم شدید پا شود، وضعیتی که لنف ادم نامیده می‌شود.
اگر عوارض جانبی ناشی از پرتودرمانی دارید، آنها را با تیم مراقبت سرطان خود در میان بگذارید.
مدارا با ابهام
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان، ممکن است در مورد آینده، احساس عدم اطمینان داشته باشند. پس از تشخیص سرطان، ممکن است احساس کنید که امنیت زندگی شما کمتر از گذشته است. هنگامی که چنین احساسی دارید، درخواست حمایت بسیار مهم است. بیماران تازه تشخیص‌داده‌شده و همچنین بهبودیافتگان نگرانی‌های مشترکی دارند. با تیم مراقبت‌های سلامتی خود در مورد منابع موجود حمایتی در این شرایط، صحبت کنید.
خودانگاره و سرطان
خودانگاره بدان معنا است که شما در مورد خود چگونه فکر می‌کنید یا خود را چگونه می‌بینید. تغییرات فیزیکی و عاطفی ناشی از سرطان، می‌تواند خودانگاره شما را، تغییر دهد. خودانگاره، ممکن است ارتباط نزدیکی با تصویر بدنی شما داشته باشد. این ارتباط بدین معناست که بدن خود را چگونه می‌بینید و نسبت به آن، چه احساسی دارید. برخی تغییرات در احساس شما نسبت به خودانگاره‌تان، ممکن است مثبت و برخی دیگر، ممکن است احساساتی منفی باشند.