لخته‌های خون
زمان تقریبی مطالعه
۱۱ دقیقه
فهرست مطالب در این مقاله
لخته‌های خون
حدود ۱ نفر از هر ۱۰ نفر مبتلا به سرطان، در مقطعی دچار لخته شدن خون می‌شوند. لخته شدن خون همچنین دومین علت اصلی مرگ و میر در افراد مبتلا به سرطان است. درک این موضوع که چه چیزی خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد، علائم و نشانه‌های آن چیست و راه‌های پیشگیری از آن بسیار مهم است.
لخته‌های خون چیستند؟
لخته‌های خون توده‌های ژل مانندی هستند که هنگام تجمع خون تشکیل می‌شوند. وقتی آسیب می‌بینیم یا خونریزی داریم، انعقاد خون باعث می‌شود سلول‌های خونی به نام پلاکت‌ها و سایر مواد به محل آسیب‌دیده بروند و لخته خون تشکیل دهند. این به توقف خونریزی کمک می‌کند. به‌طور معمول، بدن شما لخته خون را حل می‌کند.
برخی از لخته‌های خون حتی زمانی که آسیبی ندیده‌اید، تشکیل می‌شوند.
- لخته خونی که در قسمتی از بدن که تشکیل شده باقی می‌ماند، ترومبوز نامیده می‌شود (ترومبوز برای بیش از یک مورد)
- لخته خونی که شل شده و در رگ خونی دیگری در جایی از بدن گیر کرده باشد، آمبولی نامیده می‌شود (آمبولی برای بیش از یک رگ)
هم ترومبوز و هم آمبولی می‌توانند جریان خون را مسدود کرده و باعث ترومبوز یا آمبولی شوند. مشکلات ایجاد شده بستگی به محل لخته دارد.
انواع لخته‌های خون
لخته‌های خون را می‌توان با توجه به اینکه در کدام رگ خونی (سیاهرگ یا شریان) قرار دارند و در چه عمقی از بدن قرار دارند، توصیف کرد.
لخته‌های خون وریدی (وریدی) شامل موارد زیر است:
- ترومبوز وریدی سطحی (SVT)
- ترومبوز ورید عمقی (DVT)
- آمبولی ریوی (PE)
ترومبوز شریانی لخته خونی است که به جای ورید در شریان ایجاد می‌شود. این موارد کمتر شایع هستند؛ اما بسیار جدی نیز هستند.
لخته‌های خون اغلب بسته به اینکه کدام اندام را تحت تأثیر قرار می‌دهند، نام‌های مختلفی دارند:
- مغز: سکته مغزی ایسکمیک یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
- قلب: انفارکتوس میوکارد (MI) یا حمله قلبی
- ریه: آمبولی ریوی
- روده: ایسکمی روده
- کبد: ترومبوز ورید پورتال یا کبدی
- طحال: انفارکتوس طحال
لخته شدن خون در افراد مبتلا به سرطان
افراد مبتلا به سرطان در معرض خطر بیشتری برای ایجاد لخته‌های خون هستند. اما برخی سرطان‌ها (لوزالمعده، معده، ریه، روده بزرگ یا راست‌روده، کلیه یا میلوما چندگانه) بیشتر از سایرین احتمال ایجاد لخته‌های خون را دارند.
مرحله و درجه سرطان نیز بر خطر لخته شدن خون تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به سرطان متاستاتیک (مرحله ۳ یا ۴) و سرطان‌های درجه بالا، خطر بیشتری برای لخته شدن خون دارند.
لخته‌های خون ناشی از درمان‌ها و داروهای سرطان
درمان‌های سرطان و داروهایی که می‌توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند:
- جراحی (به‌خصوص جراحی‌های بزرگ یا طولانی)
- شیمی درمانی (به‌ویژه سیس پلاتین و آسپاراژیناز)
- هورمون درمانی (به‌ویژه تاموکسیفن)
- دارودرمانی هدفمند
- داروهای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی (به‌ویژه تالیدومید و لنالیدومید)
- ایمونوتراپی (به‌ویژه مهارکننده‌های نقاط بازرسی و درمان با سلول‌های T CAR )
- درمان‌هایی که به بدن کمک می‌کنند گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند (مانند اپوئتین)
شرایط سلامتی که می‌توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند
برخی از بیماری‌های غیرسرطانی می‌توانند خطر ابتلا به لخته شدن خون را در فرد افزایش دهند. برخی از رایج‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- مشکلات قلبی مانند واسکولیت، نارسایی قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی
- دیابت
- چربی اضافی بدن (به‌خصوص در اطراف شکم)
- فاکتور V لیدن
- عفونت ویروس کرونا (کووید-۱۹)
سایر عوامل خطر لخته شدن خون
هرچه عوامل خطر بیشتری داشته باشید، احتمال ابتلا به لخته شدن خون بیشتر می‌شود. این خطر پس از ۶۵ سالگی حتی بیشتر هم می‌شود.
- داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی لخته شدن خون
- مدت طولانی در بیمارستان بودن
- بلند نشدن و حرکت نکردن یا راه نرفتن برای مدت طولانی
- مصرف دخانیات
- داشتن خط مرکزی
- باردار بودن
- قرص‌های ضدبارداری و درمان جایگزینی هورمون (HRT)
جلوگیری از لخته شدن خون
اگر در معرض خطر بیشتری برای لخته شدن خون هستید و درمان سرطان را شروع کرده‌اید، پزشک ممکن است در مورد مصرف دارو برای پیشگیری از آن با شما صحبت کند.
انواع داروهایی که اغلب برای جلوگیری از لخته شدن خون استفاده می‌شوند، داروهای ضدانعقاد و ضد پلاکت هستند. برخی از رایج‌ترین آنها آسپرین، وارفارین و هپارین هستند. پزشک شما همچنین ممکن است در مواقع خاصی که خطر لخته شدن خون بیشتر است، مانند هنگام مسافرت، بعد از جراحی یا در طول بستری در بیمارستان، داروهایی را برای جلوگیری از لخته شدن خون پیشنهاد کند.
دستگاه‌هایی برای جلوگیری از لخته شدن خون
فیلتر IVC. یک فیلتر IVC یک وسیله پزشکی خاص است که در ورید اجوف تحتانی (IVC)، یک ورید بزرگ زیر قلب، قرار می‌گیرد. فیلترهای IVC از حرکت لخته‌های خون به ریه‌ها و ایجاد آمبولی ریوی (PE) جلوگیری می‌کنند.
دستگاه‌های فشرده‌سازی. اگر در بیمارستان بستری هستید، ممکن است از شما خواسته شود که برای جلوگیری از لخته شدن خون، دستگاه‌های فشرده‌سازی را روی ساق پا یا کف پای خود بپوشید. این دستگاه‌ها با هوا باد و خالی می‌شوند تا جریان خون را بهبود بخشند. همچنین ممکن است از جوراب‌های فشرده‌سازی استفاده شود.
علائم لخته شدن خون چیست؟
لخته‌های خون همیشه علائمی ایجاد نمی‌کنند. اگر در معرض خطر لخته شدن خون هستید، باید شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها را بشناسید. علائم و نشانه‌های لخته شدن خون به محل تشکیل آن در بدن بستگی دارد.
- مغز: سردرد، سرگیجه، تاری دید، افتادگی صورت، ضعف دست یا پا، و مشکل در صحبت کردن یا نامفهوم صحبت کردن
- قلب: درد یا ناراحتی قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا نامنظم، مشکل در تنفس، سوزش سر دل یا سوءهاضمه، تعریق، حالت تهوع، خستگی شدید، سرگیجه، درد در فک، شانه، بازو، شکم یا کمر، اضطراب
- ریه: درد یا ناراحتی قفسه سینه، مشکل در تنفس، ضربان قلب سریع یا نامنظم، تعریق، تب، سرفه خونی، احساس وحشت
- دست یا پا: درد، قرمزی، تورم، گرما (به‌خصوص اگر فقط در یک دست یا پا باشد)
- شکم، کبد یا طحال: درد شکم، نفخ، تب، حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
برخی از لخته‌های خون می‌توانند تهدیدکننده زندگی باشند. اگر فکر می‌کنید ممکن است لخته خون داشته باشید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
آزمایش لخته شدن خون
اگر پزشک شما فکر کند که لخته خون دارید، آزمایش‌های خاصی را تجویز می‌کند که می‌تواند به تأیید آن کمک کند:
- سی تی اسکن یا سایر آزمایش‌های تصویربرداری (اشعه ایکس)
- اسکن اولتراسوند (به نام داپلر)
- آزمایش‌های آزمایشگاهی مانند D-dimer، شمارش پلاکت یا سایر آزمایش‌های آزمایشگاهی که نحوه لخته شدن خون شما را نشان می‌دهند
- آزمایش تهویه/خون‌رسانی ریه (VQ) جریان هوا و جریان خون به ریه‌ها را بررسی می‌کند.
درمان لخته‌های خون
برخی از لخته‌های خون با همان داروهایی که برای پیشگیری از آنها استفاده می‌شود، درمان می‌شوند. این داروها لخته‌ای را که از قبل وجود دارد، از بین نمی‌برند. اما از رشد لخته‌ها و تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند. بدن به‌طور طبیعی لخته‌های خون را به‌مرور زمان تجزیه می‌کند.
داروهایی که برای تجزیه لخته استفاده می‌شوند، ترومبولیتیک یا فیبرینولیتیک نامیده می‌شوند. این داروها معمولاً فقط برای لخته‌های خون بزرگ و تهدیدکننده زندگی مانند سکته مغزی، حملات قلبی و برخی آمبولی‌های ریوی استفاده می‌شوند. این داروها می‌توانند عوارض جانبی شدیدی مانند خونریزی شدید که بند نمی‌آید، داشته باشند، بنابراین فقط در شرایط خاص استفاده می‌شوند.
هر دارویی که بر خون تأثیر می‌گذارد، خطراتی دارد. با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای احتمالی آن برای خود صحبت کنید. ممکن است مجبور شوید تصمیم بگیرید که آیا خطر لخته شدن خون بیشتر از خطر خونریزی ناشی از داروهایی است که از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند. شما و پزشکتان باید پس از صحبت در مورد تمام خطرات و مزایا، این تصمیم را با هم بگیرید.
روش‌های درمان لخته شدن خون
برخی افراد اگر نتوانند رقیق‌کننده خون مصرف کنند، ممکن است نیاز به برداشتن لخته خون داشته باشند. ترومبکتومی یا آمبولکتومی روشی است که لخته خونی را که باعث مشکلات عمده شده است، از بین می‌برد.
نکاتی برای پیشگیری و درمان لخته شدن خون
کارهایی وجود دارد که می‌توانید خودتان برای کاهش خطر ابتلا به لخته شدن خون انجام دهید:
- اگر مدت زیادی را در حالت نشسته می‌گذرانید، هر ۱ تا ۲ ساعت بلند شوید و حرکات کششی انجام دهید.
- اگر نمی‌توانید از رختخواب بلند شوید، هر ۱ تا ۲ ساعت پاها، زانوها و مچ پاهای خود را بکشید و خم کنید.
- سعی کنید از انداختن پاها روی هم خودداری کنید (این کار می‌تواند جریان خون را مسدود کرده و به‌مرور زمان به رگ‌ها آسیب برساند)
- پوشیدن جوراب‌های واریس می‌تواند به بهبود جریان خون در پاها کمک کند.
- سیگار نکشید و از تنباکو استفاده نکنید
از تیم مراقبت سرطان خود بپرسید:
- خطر لخته شدن خون در من چقدر است؟
- آیا نوع سرطان یا درمان سرطان من، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد؟
- برای کاهش خطر ابتلا به لخته شدن خون چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
- آیا برای جلوگیری از لخته شدن خون نیاز به مصرف دارو خواهم داشت؟
اگر تحت درمان لخته خون هستید، می‌توانید از خود بپرسید:
- آیا این یک لخته خون تهدیدکننده زندگی است؟
- در طول مصرف این دارو چه کارهایی را نباید انجام دهم؟
- آیا باید در هنگام مصرف این دارو از مصرف هرگونه دارو، مکمل یا غذایی خودداری کنم؟
- چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
- چه عوارض جانبی را می‌توانم از این دارو انتظار داشته باشم؟
- آیا بیمه من این دارو را پوشش می‌دهد؟ اگر نه آیا گزینه‌های ارزان‌تری وجود دارد؟
اگر داروها یا مکمل‌هایی مصرف می‌کنید که می‌توانند بر لخته شدن خون شما تأثیر بگذارند، با تیم مراقبت از سرطان خود صحبت کنید. آنها ممکن است به شما پیشنهاد دهند که در طول درمان لخته شدن خون از مصرف آنها خودداری کنید. برخی از موارد رایج عبارت‌اند از:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- آسپرین
- داروهای خاصی که برای درمان عفونت‌ها استفاده می‌شوند
- مکمل‌هایی مانند ویتامین K، سیر، جینکو بیلوبا و مخمر سنت جان
اگر برای پیشگیری یا درمان لخته شدن خون دارو مصرف می‌کنید، مراقب باشید که به خودتان آسیب نرسانید. حتی آسیب‌های جزئی نیز می‌توانند باعث خونریزی بیشتر از حد معمول شوند. در صورت خطر خونریزی، در مورد نحوه محافظت از خود بیشتر بدانید.
در صورت وجود موارد زیر با پزشک یا تیم مراقبت از سرطان خود صحبت کنید:
- خونریزی غیرمعمول یا خونریزی که متوقف نمی‌شود
- سرفه خونی
- استفراغ (بالا آوردن) چیزی شبیه به تفاله قهوه یا خون در آن
- سردردهای شدیدی دارید که از بین نمی‌روند
- مدفوع قرمز یا سیاه داشته باشید
- ادرار قرمز تیره یا روشن داشته باشید
گیجی و هذیان
گیجی و هذیان بر نحوه تفکر و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. وقتی فردی گیج یا هذیانی است، نمی‌تواند به‌وضوح فکر کند و ممکن است مانند همیشه رفتار نکند. این مسئله اغلب از بین می‌رود، اما می‌تواند نشانه‌ای باشد که مشکل جدی وجود دارد. گیجی به این معناست که فرد نمی‌تواند به‌وضوح فکر کند. افرادی که گیج هستند ممکن است آهسته‌تر فکر کنند. آنها ممکن است در تمرکز و درک آنچه در اطرافشان می‌گذرد مشکل داشته باشند.
چگونه از فکر کردن به سیگار دست برداریم
ترک سیگار زمانی که احساس می‌کنید نمی‌توانید از سیگار کشیدن دست بردارید می‌تواند سخت باشد. سیگار کشیدن ممکن است یک سرگرمی لذت بخش به نظر برسد؛ زیرا شما آن را با راحتی، سرگرمی و همراهی مرتبط می‌دانید. درعین‌حال، ممکن است ترک سیگار را بااحساس درد، بدبختی و فداکاری مرتبط کنید. این احساسات متضاد در سطح ناخودآگاه، زیر سطح افکار شما تقویت می‌شوند.
بدون مصرف دخانیات بعد از ترک
ترک کردن ممکن است ناراحت‌کننده باشد. ترک نیکوتین دارای دو بخش فیزیکی و روانی است. علائم فیزیکی آزاردهنده هستند؛ اما تهدیدکننده زندگی نیستند. بااین‌حال، اگر آمادگی مقاومت در برابر آنها را ندارید، می‌توانند شما را وسوسه کنند که دوباره به سیگار کشیدن یا مصرف برگردید. جایگزینی نیکوتین و سایر داروها می‌توانند به کاهش بسیاری از این علائم کمک کنند. اکثر افرادی که از دخانیات استفاده می‌کنند متوجه می‌شوند که بخش ذهنی ترک سیگار چالش بزرگ‌تری است.